Kunst kent soms de vorm van een weddenschap met de werkelijkheid als inzet. De boten van Filip Jonker en de vertaling van ondergetekende lokken regelmatig de reactie uit: “Dat kan toch niet.” Op het moment dat die reactie optreedt, stuit de bezoeker of lezer op de bedding van zijn eigen denken. De maaksels zouden hooguit knap, kundig, misschien kunstig zijn, maar geen kunst. Waarom fascineren deze werken ons dan zo? Vanwege het vakmanschap, de schijnbaar heilloze weg, of ook om het resultaat, het uiteindelijke werk?
Kunst die uitdaagt treedt graag buiten de oevers. Grensoverschrijdende kunstwerken arceren zo de uiterwaarden en het achterland van ons denken. Gebaande denkpaden raken erdoor overspoeld. Voormalige dijken in ons denken die ons hielpen de werkelijkheid te duiden, te schiften, in te delen, te rubriceren, veranderen in drijfzand. Deze kunstwerken zijn erop uit onze overtuigingen te ontmantelen. De overtuiging bijvoorbeeld dat taal onbruikbaar zou zijn zonder e. Of de aanname dat een boot van karton niet varend het Kanaal zou kunnen oversteken.
Kunstenaars als Filip Jonker brengen schijnbaar onoverbrugbare grootheden bij elkaar: het materiaal “karton” versus de functie “zeewaardig varen”. Het valt ons niet gemakkelijk om elementen uit verschillende domeinen bijeen te brengen. Onze werkelijkheid zit vol met gestolde oplossingen die ooit geldigheid genoten, maar nu niet langer per se waar hoeven te zijn. Wij zitten in beddingen vol vaste betekenissen vast. De drijfveer van kunst is om ons automatisch denken zichtbaar te maken, om de heersende conventies te kraken. Het wil regels en realiteit uiteenrijten, regels en realiteit die in de alledaagse werkelijkheid veelal samenvallen. De kunstenaar wil deze alledaagse werkelijkheid afpellen.
Eenmaal uit de greep van het denken, lokt deze kunst compassie uit. Compassie voor de maker en de kijker die op zichzelf teruggeworpen zijn. Compassie voor het zoeken en hervinden van richting en mogelijkheden. Compassie voor de persoon wiens landschap inmiddels blijvend is aangepast, doordat diens blik op de werkelijkheid fundamenteel veranderd is. Want de bril waarmee we kijken zit soms zo dicht tegen de neus geplakt en al zo lang, dat we het montuur en de glazen zelf niet meer zien.
De ambitie van kunst die de werkelijkheid uitdaagt, is om kijkers, lezers, bezoekers te laten voelen dat zij de werkelijkheid soms verwarren met de bril waarmee zij kijken. Dat zij ongeschreven regels duiden als realiteit. Regels die mensen met elkaar – collectief, als oude overtuiging of als goedbedoeld richtsnoer – hebben afgesproken. De functie en de ambitie van deze kunst is om die collectieve bedding – vol tralies, vooroordelen en zelfgestichte contreien – zichtbaar te maken.
Kunst wil blootleggen hoe wij ons speelveld gewoonlijk definiëren en accepteert vervolgens deze definitie niet. Wie breekt met de regels, krijgt het speelveld pas in beeld. Dit soort uitdaagkunst probeert het speelveld te herdefiniëren. Niet om het andere speelveld als nieuwe ethische, moralistische of politieke werkelijkheid te omarmen, maar om een ander perspectief op de werkelijkheid te tonen.
Om zichtbaar te maken wat in potentie ook mogelijk is.
Gepubliceerd in: boek Kunstenfestival “Grenswerk”
(c) Guido van de Wiel
Geen opmerkingen:
Een reactie posten